COVİD-19 Zorlayıcı Sebep ve Kısa Çalışma Uygulaması

Dünya’da ve Türkiye’de yaşanan COVİD- 19 salgını sebebiyle toplum sağlığını korumak için İçişleri Bakanlığı tarafından yürürlüğe konan 15/03/2020 ve 16/03/2020 tarihli genelgeler gereği, Umuma Açık İstirahat ve Eğlence Yerleri olarak faaliyet yürüten ve vatandaşların çok yakın bir mesafede bir arada bulunarak hastalığın bulaşma riskini arttıracağı gerekçesiyle; tiyatro, sinema, gösteri merkezi, konser salonu, nişan/düğün salonu, çalgılı/müzikli lokanta/kafe, gazino, birahane, taverna, kahvehane, kıraathane, kafeterya, kır bahçesi, nargile salonu, nargile kafe, internet salonu, internet kafe, her türlü oyun salonları (atari, playstation vb.), her türlü kapalı çocuk oyun alanları (AVM ve lokanta içindekiler dahil), çay bahçesi, dernek lokalleri, lunapark, yüzme havuzu, hamam, sauna, kaplıca, masaj salonu, SPA ve spor merkezlerinin geçici bir süreliğine 16.03.2020 pazartesi saat 24:00 itibariyle durdurulması ile Sivil Toplum Kuruluşlarının (Dernek, vakıf ) genel kurulları ve Sivil Toplum Kuruluşlarının eğitimler dâhil insanları toplu olarak bir araya getiren her türlü toplantı ve faaliyetleri (icra-i zorunluluk gerektiren yönetim faaliyetleri hariç) 16.03.2020 pazartesi saat 24:00 itibariyle geçici olarak ertelenmesine karar verilmiştir.

Ayrıca, Cumhurbaşkanlığı tarafından çıkarılan 20/03/2020 tarih ve 31074 sayılı genelge ile ulusal ve uluslararası düzeyde açık ve kapalı alanlarda düzenlenecek har türlü bilimsel, kültürel, sanatsal ve benzeri toplantı ve aktiviteler Nisan ayı sonuna kadar ertelenmiştir.

Yasa hükümlerine göre işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumlar “zorlayıcı sebep” sayılmıştır.

Ülkemizde çalışma ilişkisinin sürdürülmesi ve istihdamın devamlılığının sağlanması bir sosyal politika olarak kabul edilmiş, çalışma güvencesi yasal düzenleme olarak hukukumuza girmiştir. Bu ilke çerçevesinde iş ilişkisinin devam etmesi ve iş sözleşmesinin feshinin önlenmesi, “feshin son çare olması” istenmiştir. İşçi ve işverenlerden, iş ilişkisi sona ermeden önce tüm fesih dışı yasal araçların kullanılması, bu araçların çözüm olmaması halinde fesihin uygulanması beklenmektedir. Esnek çalışma modelleri, ücretsiz izin gibi “kısa çalışma” da bu amaca hizmet eden bir yöntemdir.

Kısa çalışma kavramı ilk olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 65.maddesinde düzenlenmiştir. Daha sonra ise, 4857 sayılı İş Kanunu’nun kapsamından çıkarılarak 15/05/2008 tarih ve 5763 sayılı Kanun’un 18.Maddesi ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na ilave edilmiştir.

Son olarak kısa çalışmanın düzenlendiği 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Ek 2’inci maddesinde 13/02/2011 tarihinde 6111 Sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle sektörel ve bölgesel krizler de kısa çalışma uygulamasına başvurulabilecek nedenler arasına katılmıştır ve ayrıca kısa çalışma uygulamasından yararlanacak kişilerin kapsamı genişletilmiştir. Önceki düzenlemede, Ücret Garanti Fonu ve Kısa Çalışma Ödeneği’nden sadece İş Kanununa tabi işçi ve işverenler yararlanmakta iken, İş Kanunu kapsamı dışında kalanlar bu maddelerde yer alan ödemelerden yararlanamamaktaydı. Yapılan bu düzenleme ile bu ödemelerin kapsamı genişletilmiş ve böylece Deniz İş Kanunu ve Basın İş Kanununa tabi olarak çalışanlardan, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamına girenler de, “Kısa Çalışma Ödeneği” nden yararlanma hakkını kazanmıştır.

Amaç; sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işverenin, genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması veya işyerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durdurması hallerinde, işçilere kısa çalışma ödeneği ödenmesini ve böylece krizin etkilerinin azaltılmasını sağlamaktır.

4447 sayılı Kanunun ek 2 nci maddesinde yer alan kısa çalışmaya yönelik olarak 2008, 2009 ve 2010 yıllarında gerçekleştirilen geçici kanun değişiklikleriyle ödenek miktarının artırılmasının ve kısa çalışma süresinin uzatılmasının, krizin etkisinin azaltılmasında etkili olduğu gözlemlenmiştir.

COVİD- 19 salgını sebebiyle alınan tedbir ve genelgeler işyerlerinde faaliyetin kısmen veya tamamen durmasına sebep olduğundan 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/III ve 25/III maddelerinde düzenlenen zorlayıcı sebebin varlığı söz konusu olacaktır. Bu durumda işçiye bir hafta süre ile yarım gündelik ücret ödenecek, bir haftalık sürenin dolmasına rağmen zorlayıcı sebebin varlığı halinde, kısa çalışma için yasal süreci başlatabilecektir.

1)KISA ÇALIŞMA UYGULAMASININ KOŞULLARI
a-Genel Ekonomik, Sektörel veya Bölgesel Kriz İle Bulunması:
Bölgesel kriz; ulusal veya uluslararası olaylardan dolayı belirli bir il veya bölgede faaliyette bulunan işyerlerinin ekonomik olarak ciddi şekilde etkilenip sarsıldığı durumları ifade ettiği belirtilmiştir.

Genel ekonomik kriz; ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisini ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumlardır.

b-Zorlayıcı Sebep Bulunması :
Zorlayıcı sebep; işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumlardır.

c-İşyerinde Faaliyetin Tamamen veya Kısmen Durması
Yukarıda belirtilen genel, ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz veya zorlayıcı sebebin bulunması nedeniyle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması gerekmektedir. Mevzuat hükümleri dikkate alındığında işyerinde uygulanan çalışma süresinin, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması öngörülmüştür.

2)KISA ÇALIŞMA SÜRESİ
Mevzuat hükümleri incelendiğinde, işletme ve işyerinin ihtiyaçlarına göre işveren tarafından belirlenecek süre boyunca; ancak her koşulda üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilir.

3)KISA ÇALIŞMA BAŞVURU PROSEDÜRÜ
a-Başvuru Yapma Yetkisi
Yasal hükümlere göre sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işverenler kısa çalışma ödeneğinden yararlanmak için başvuru yapabilecektir.

b-Başvuru Zamanı
4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Ek 2’inci maddesi uyarınca kısa çalışma talebine ilişin koşulların başlaması ile birlikte derhal müracaat edebilecektir.

c-Başvuru Yeri ve Usulü
İşveren, gerekçeleri ile birlikte ve aşağıda belirtilen belgeleri eklemek suretiyle başvuruyu Türkiye İş Kurumu’na yapmalıdır.

Başvuruda yer alması gereken unsurlar;

Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerin işyerine etkilerini ve zorlayıcı sebebin ne olduğu belirtmek.

İşyerinin unvanını, adresini, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasını, işyeri İŞKUR numarasını ve sosyal güvenlik işyeri sicil numarasını yazmak.

Manyetik ve yazılı ortamda Kurumca belirlenen formatta hazırlanan kısa çalışma yaptırılacak işçilere ilişkin bilgileri içeren listeyi Kurum birimine teslim etmek.

d-Bildirim Koşulu
Yasal düzenlemeler uyarınca genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılmasını talep eden işveren, Kurum birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına yazılı bildirimde bulunmalıdır.

e-İş Müfettişleri Tarafından İnceleme Yapılması
Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumlardan ileri gelen zorlayıcı sebeplerin varlığı, işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının iddia etmesi ya da bu yönde kuvvetli emarenin bulunması halinde, Türkiye İş Kurumu Yönetim Kurulunca karara bağlanır. Kısa çalışma talepleri; iş müfettişlerince uygunluk tespiti yapılması amacıyla Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının ilgili birimine gönderilir. Genel ekonomik, sektörel, bölgesel kriz veya zorlayıcı sebeplerden dolayı işyerindeki çalışma süresinin önemli ölçüde azaldığı veya durduğunun İş Müfettişlerince yapılan uygunluk tespiti sonucu işverene İŞKUR tarafından bildirilir. İşveren de durumu, işyerinde işçilerin görebileceği bir yerde ilan eder ve varsa toplu iş sözleşmesine taraf işçi sendikasına bildirir. İlan yoluyla işçilere duyuru yapılamadığı durumlarda, kısa çalışmaya tabi işçilere yazılı bildirim yapılır.

4)KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNE HAK KAZANMANIN İŞÇİ YÖNÜNDEN KOŞULLARI
İşçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için, hizmet akdinin feshi hariç işsizlik sigortası hak etme koşullarını yerine getirmesi gerekir.4447 sayılı yasanın 50.Maddesi uyarınca, Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olması ve son üç yıl içinde en az 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olması gerekmektedir.

5) KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ
Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son oniki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60’ıdır. Kısa çalışma yapan işçinin çalışılmayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günlerine ilişkin ücret ve kısa çalışma ödeneği miktarı, kısa çalışma yapılan süreyle orantılı olarak işveren ve Kurum tarafından ödenir. Kısa çalışma ödeneği nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir veya temlik edilemez.

6)KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ SINIRI

Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, 4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesine göre 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının % 150’sini geçemez.

7)KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ VE SİGORTA PRİMLERİ
Kısa çalışma ödeneğinden yararlananlara ait sigorta primlerinin aktarılması ve sağlık hizmetlerinin sunulmasına ilişkin işlemler 5510 sayılı Kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülür. İşçinin kısa çalışma ödeneği aldığı süre için, 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereği ödenecek sigorta primi, İşsizlik Sigortası Fonu tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu’na aktarılır.

8)KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN SÜRESİ
Kısa çalışma ödeneğinin süresi üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma süresi kadardır. Kısa çalışma ödeneği, işyerinde uygulanan haftalık çalışma süresini tamamlayacak şekilde, çalışılmayan süreler için aylık olarak hesaplanır. Kısa çalışmanın günlük, haftalık veya aylık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, işyerinin gelenekleri ve işin niteliği dikkate alınarak işverence belirlenir.

9)KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN MAHSUBU
Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan işçi, işsizlik sigortasından yararlanmak için 4447 sayılı Kanunda öngörülen koşullar gerçekleşmeden işsiz kalırsa, kısa çalışma ödeneği aldığı süre düşüldükten sonra, daha önce hak ettiği işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar işsizlik ödeneğinden yararlanır. Kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemeler başlangıçta belirlenen işsizlik ödeneği süresinden düşülür. Bu maddede yer alan kısa çalışma ödeneğinin süresini altı aya kadar uzatmaya ve işsizlik ödeneğinden mahsup edilip edilmeyeceğini belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkilidir.

10)ZORLAYICI SEBEPLERLE KISA ÇALIŞMADA ÖDEMELERİN BAŞLAYACAĞI TARİH
4857 sayılı Kanunun 24 üncü maddesinin (III) numaralı bendi ve aynı Kanunun 40 ıncı maddesine göre, zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir. Zorlayıcı sebeplerle kısa çalışma yapılması halinde, kısa çalışma ödeneği ödemeleri de öngörülen bir haftalık süreden sonra başlayacaktır.

Av.Özden YAĞMUROĞLU